رفقا هدف اصلی از اجرای مجازات، اصلاح مرتکب می باشد،هر چند مجرم بدلیل کار بدی که انجام داده است باید تنبیه شود تا هم دل شاکی خنک و هم نظم عمومی برقرار شود.اما مهمترین هدف این است که مجرم پس از دوران محکومیت اصلاح شود و با تفکر سالمی به جامعه بازگردد.از لحاظ روانشاسی زدن برچسب مجرمیت بر مرتکب جرم باعث می شود وی خود را غیر قابل اصلاح و خلاف کار بداند.این روح قانون ، انسانیت ،نگرش ریاست جدید قوه قضاییه و مبتنی بر این اصل هست که خداوند همیشه درخواست بنده خود ، به بازگشت را می پذیرد.طرق زیادی وجود دارد که بزهکار به زندان نرود و از طریق دیگری مجازات شود زیرا نفس کیفر حبس باعث تجری مرتکب و عدم اصلاح او می شود.
شرایط استفاده از مجازات های جایگزین حبس :
۱ _ ضرورت گذشت شاکی ( در واقع جرایم شامل این نهاد باید جرایم غیر قابل گذشت باشند ، چون در جرایم قابل گذشت ، قاضی در صورت گذشت شاکی ، قرار موقوفی تعقیب را صادر میکند .)
۲ _ وجود یکی از کیفیات مخففه _
۳ _ ملاحظه نوع جرم و کیفیت ارتکاب آن و آثار ناشی از جرم
۴ _ توجه به سن ، مهارت ، وضعیت ، شخصیت و سابقه مجرم
۵ _ توجه به وضعیت بزه دیده
۶ _ رضایت خود محکوم علیه _ ( در دوره مراقبت ، جزای نقدی ثابت و روزانه ، و در محرومیت از حقوق اجتماعی ، رضایت محکوم علیه شرط نیست . )
مواردی که قاضی مکلف به استفاده از مجازات های جایگزین حبس است :
۱ _ جرائم عمدی تعزیری درجه ۸ ،که مجازات حبس آن حداکثر ۳ ماه است .
۲ _ جرایم درجه ۷ _ که حبس آن ۹۱ روز تا ۶ ماه است . ( به شرطی که متهم سابقه یک بار محکومیت به حبس بالای یک سال ، یا دو بار حبس بالای ۶ ماه را نداشته باشد _ و اگر داشته باشد ، ۵ سال از زمان اجرای آن گذشته باشد . )
۳ _ جرایم تعزیری بین درجه ۶ و ۷ _ یعنی حبس بین ۶ ماه تا یک سال . ( به شرطی که متهم سابقه ارتکاب جرم و محکومیت قبلی نداشته باشد . )
۴ _ تعزیراتی که نوع و میزان آن در قانون مشخص نشده است .
۵ _ جرایم غیر عمدی که میزان حبس آن کمتر از ۲ سال باشد .
مواردی که قاضی مخیر به استفاده از مجازات های جایگزین حبس است :
۱ _ جرایم عمدی که مجازات ان ، حبس بالای یک سال است ، به شرط نبود سابقه
۲ _ جرایم غیر عمدی که مجازات قانونی آن حبس بالای ۲ سال است .
منظور از مجازات های حبس که در بندهای بالا بیان شد ، مجازات های قانونی ست که در متن ماده ذکر شده ، نه مجازاتی که در دادنامه و توسط قاضی صادر میشود .
شیوه اجرایی :
قاضی ابتدائا به پرونده رسیدگی و مجازات حبس را تعیین میکند ، سپس مجازات جایگزین حبس را نیز تعیین میکند و در صورت مهیا بودن شرایط ، مجازات جایگزین حبس اعمال میشود .
حال اگر عذر یا مانعی حادث شد ( تا رفع مانع اجرای حکم جایگزین متوقف میشود و اگر مانع به صورت عمدی و توسط محکوم حادث شده باشد ، مجازات اصلی اجرا میشود ) ، یا محکوم از انجام دستورات دادگاه سرباز زد ؛ حکم محکومیت به حبس به اجرا در خواهد آمد . ( مانند نهاد تعلیق اجرای مجازات )
سوال _ اگر حبس دو درجه با اعمال ماده ۳۸ و با سه درجه تخفیف به حبس درجه ۸ تبدیل شد ، آیا حبس تقلیل یافته ، قابل تبدیل به مجازات جایگزین هست ؟
بنا بر ماده ۷۳ ، خیر . حبس تقلیل یافته الزاما باید اجرا شود .
موارد ممنوعیت اعمال مجازات های جایگزین حبس :
۱ _ حبس های تعزیری درجه ۱ تا ۵ . ( که معمولا جرایم عمدی را تشکیل میدهند . )
۲ _ حبس درجه ۶ _ که تخصیص خورده است . مجازات درجه ۶ ، شش ماه تا دو سال حبس است ، اما در قانون مجازات های حبس شش ماه تا یک سال قابلیت تبدیل به مجازات های جایگزین حبس را دارا هستند .
۳ _ در جرایم غیر عمدی این محدودیت در درجات یک تا ۵ می باشد و درجات ۶ ، ۷ و ۸ به هر میزان قابلیت تبدیل به مجازات جایگزین را دارند .
۴ _ در صورت وجود سابقه محکومیت بالای یک سال حداقل یک بار ، بالای شش ماه حداقل دو بار ، تا مدت ۵ سال از زمان اجرای محکومیت .
۵ _ در جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی .
۶ _ در تعدد جرم در جرایم عمدی ، در صورتی که مجازات قانونی حداقل یکی از آن ها شش ماه حبس باشد .
۷ _ در مواردی که حبس بالاتر از درجه ۶ بوده و سپس تقلیل یافته ، که این مجازات تقلیل یافته قابلیت تبدیل به مجازات جایگزین را ندارد .
ضمانت اجرای تخلف از دستورات دادگاه :
در بار اول _ یک چهارم تا یک دوم به مدت مجازات افزوده میشود . ( با پیشنهاد قاضی اجرای احکام و حکم دادگاه )
در بار دوم _ مجازات اصلی اعمال میشود .
کیفرهای تعیین شده جایگزین حبس :
۱ _ دوره مراقبت _
۲ _ خدمات عمومی رایگان _ (در این مجازات رضایت محکوم علیه شرط است . البته با وجود رضایت باز هم در مواردی میتوان به این مجازات اعتراض کرد و آن را خلاف شان محکوم دانست و تقاضای بازگشت به مجازات اصلی را خواستار شد )
۳ _ جزای نقدی ثابت و روزانه _ ( جزای نقدی روزانه به نسبت درآمد محکوم علیه است و به نسبت درآمد ، یک هشتم تا یک چهارم آن کسر میشود . )
۴ _ محرومیت از حقوق اجتماعی
متن با همکاری دوست عزیزم جناب اقای سعید اسدی وکیل پایه یک دادگستری نوشته شده است.